حاج محمد اسماعیل دولابی:
همهی غم و ناراحتیهای دنیوی به پنج چیز بر میگردد که در این آیهی شریفه ذکر شده است: وَ لَنَبلُونَّکُم بِشَیءٍ مِنَ الخَوفِ وَ الجُوعِ وَ نَقصٍ مِن الاَموالِ وَ الاَنفُسِ وَ الثَّمَراتِ: و هرآینه شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و کاستی در دارائیها و جانها و ثمرهها و نتایج میآزماییم.
غم و غصّههای دنیا مال نفس انسان است، نه دل و روح انسان. اینها مربوط به نفس است و این نفس است که از مصائب و گرفتاریهای دنیوی ناراحت و غصّهدار میشود. امّا روح و باطن انسان، به خاطر ضربهای که به نفس وارد شده و او را کوبیده است، خوشحال و شاد میگردد. گریهی پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم در غم پسرشان ابراهیم، مربوط به نفس ایشان است، یعنی جنبه‌ی خلقی و طبیعت حضرت متأثّر و گریان بود و قلب او مملوّ از رضا و خشنودی حق‌تعالی بود.
فرمایش حضرت علی علیه السّلام: مَرارَةُ الدُّنیا حَلاوَةُ الآخِرَةِ: تلخی دنیا شیرینی آخرت است، هم این مطلب را تأیید میکند. مرارت، مال نفس است و حلاوت و شیرینی مال دل و روح.
دل، پرتو الهی است و از این چیزها غصّهدار نمیشود، لذا دنبال آیه فرمود: اولَئِکَ عَلَیهِم صَلَواتٌ مِن رََبِّهِم وَ رَحمَةٌ وَ اُولَئِکَ هُم المُهتَدُونَ: بر آنها از جانب پروردگارشان درودها و رحمت نازل شده و آنها همان هدایت‌یافتگانند. بلای تن موجب صحّت دل است.
مصباح الهدی ص٥١
